Αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Ελλάδος στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου

Τις Θεολογικές Ακαδημίες Μόσχας και το εργοστάσιο εκκλησιαστικών ειδών «Σόφρινο» επισκέφθηκε στις 29 Μαΐου 2012 η αντιπροσωπεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος.

Τη συνοδεία του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου απάρτισαν οι Μητροπολίτες: Δωδώνης Χρυσόστομος, Ελασσώνος Βασίλειος, Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων Νεκτάριος, Γλυφάδος Παύλος, Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας Ιωήλ, Θήρας, Αμοργού και Νήσων Επιφάνιος, Ζιχνών και Νευροκοπίου Ιερόθεος, Κυθήρων και Αντικυθήρων Σεραφείμ, ο Επίσκοπος Διαυλείας Γαβριήλ, Αρχιγραμματεύς της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο Επίσκοπος Χριστιανουπόλεως Προκόπιος, ο Γραμματέας της Συνοδικής Επιτροπής Προσκυνηματικών Περιηγήσεων Αρχιμανδρίτης Σπυρίδων Κατραμάδος, ο Αρχιδιάκονος Επιφάνιος Αρβανίτης και υπάλληλοι συνοδικών ιδρυμάτων της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος. Από την πλευρά της Ρωσικής Εκκλησίας τον κ. Ιερώνυμο συνόδευσαν ο Επίσκοπος Ποντόλσκ Τύχων, Διευθυντής της Οικονομικής Υπηρεσίας του Πατριαρχείου Μόσχας, ο πρωθιερέας Ίγκορ Γιακιμτσούκ, Γραμματέας του ΤΕΕΣ επί των διορθοδόξων σχέσεων, υπάλληλος της υπηρεσίας του πρωτοκόλλου του ΤΕΕΣ ιερέας Μιχαήλ Μποντάνωφ και στέλεχος της Γραμματείας του ΤΕΕΣ επί των διαορθοδόξων σχέσεων κ. Β. Μαμόνωφ.

Στην είσοδο της Λαύρας ο Μακαριώτατος κ. Ιερώνυμος έγινε δεκτός από τον ηγούμενο Αρχιεπίσκοπος Σέργκιεφ Ποσάντ Θεόγνωστο, τον Πρύτανη των Θεολογικών Σχολών Μόσχας Αρχιεπίσκοπο Βερεγιάς Ευγένειο, τον Επίσκοπο Αμούρ και Τσεγκντομυν Νικόλαο, αδελφούς της Μονής.

Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος με τη συνοδεία του μετέβησαν στον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος όπου ασπάσθηκαν τα τιμία λείψανα του κτήτωρος της Μονής Αγίου Σεργίου Ραντονέζ και άλλα ιερά κειμήλια. Εν συνεχεία ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος ξεναγήθηκε στο Καθολικό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου φυλάσσονται τιμία λείψανα των Αγίων Ιννοκεντίου Μόσχας και Οσίου Μαξίμου του Γκραικού.

Εκ μέρους της αδελφότητος ο Σεβασμιώτατος κ. Θεόγνωστος καλωσόρισε τον Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμο ευχαριστώντας για την επίσκεψή του στη Λαύρα.

Αμέσως μετά η αντιπροσωπεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος επισκέφθηκε τη Θεολογική Ακαδημία Μόσχας, όπου ο Αρχιεπίσκοπος Βερεγιάς Ευγένειος καλωσόρισε τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπ Ιερώνυμο στο χώρο του παλαιότερου εκπαιδευτικού ιδρύματος της Ρωσίας.

Ακολούθησε η ομιλία του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου προς τους παρόντες καθηγητές και ιεροσπουδαστές της Ακαδημίας:

«Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Βερέγιας κ. Εὐγένιε, σεβαστοί Πατέρες καί κύριοι Καθηγητές, αγαπητοί σπουδαστές καί σπουδάστριες.

«Ὁ δὲ ἡμέ­τε­ρος παι­δα­γω­γὸς ἅγι­ος Θεὸς Ἰη­σοῦς, ὁ πά­σης τῆς ἀν­θρω­πό­τη­τος κα­θη­γε­μὼν λό­γος, αὐ­τὸς ὁ φι­λάν­θρω­πος Θεός ἐστι παι­δα­γω­γός».

Μέ τόν λόγο αὐτό, ὁ ὁποῖ­ος ἀνή­κει στή σπου­δαία μορ­φή τῶν ἀπαρ­χῶν τοῦ Χρι­στι­α­νι­σμοῦ, τοῦ Κλή­μεν­τος τοῦ Ἀλε­ξαν­δρέως, ἑνός ἀπό τούς θε­με­λι­ω­τές τῆς πρώ­της Σχο­λῆς τοῦ Χρι­στι­α­νι­σμοῦ, τῆς Κα­τη­χη­τι­κῆς Σχο­λῆς τῆς Ἀλε­ξαν­δρεί­ας, σᾶς ἐκ­φρά­ζω τήν χαρά καί τήν βα­θύ­τα­τη συγ­κί­νη­σή μου, κα­θώς βρί­σκο­μαι στό ἱερό κα­θί­δρυ­μα τῆς ἐπι­στή­μης τῆς Θε­ο­λο­γί­ας, τό ὁποῖο ἀπο­τε­λεῖ ἰσχυ­ρό­τα­το δε­σμό τῆς σχέ­σης τῶν Λαῶν καί τῶν Ἐκ­κλη­σι­ῶν μας.

Αἰ­σθά­νο­μαι ὡς νά πε­ρι­βάλ­λο­μαι ἀπό ἀχλύν, τήν ὁποία δη­μι­ούρ­γη­σαν χρό­νοι μα­κροί καί μορ­φές ἀναλ­λοί­ω­τες μέσα στό πέ­ρα­σμα τῶν αἰ­ώ­νων. Μορ­φές καί γε­γο­νό­τα, ὅπως τά τόσα καί τόσα πού μᾶς συν­δέ­ουν ἀδι­ά­σπα­στα μέ τήν ἐν Κυρίῳ Ἰη­σοῦ ἀγά­πη, μέ τίς ἀγα­θές σχέ­σεις καί τίς προ­σφο­ρές καί ἀπό τίς δυό πλευ­ρές. Μορ­φές πνευ­μα­τι­κές, τῶν ὁποί­ων ἔχο­με σή­με­ρα ἔλ­λειμ­μα, μέ ἀπο­τέ­λε­σμα οἱ ἄν­θρω­ποι νά μήν ἀκού­ουν τήν προ­στα­γή τοῦ προ­φή­του λέ­γον­τος: «Παύ­σα­σθε ἀπό τῶν ἔρ­γων ὑμῶν, τῶν πα­λαι­ῶν ἁμαρ­τι­ῶν, μά­θε­τε κα­λόν ποι­είν· ἔκ­κλι­νον ἀπό κα­κοῦ καί ποί­η­σον ἀγα­θόν· ἠγά­πη­σας δι­και­ο­σύ­νην, ἐμί­ση­σας ἀνο­μί­αν».

Λέ­γε­ται συ­νή­θως ὅτι οἱ σχέ­σεις τῶν δυό λαῶν μας ση­μα­το­δο­τοῦν­ται ἀπό τήν στι­γμή κατά τήν ὁποία ὁ ρω­σι­κός λαός ἀσπά­σθη­κε τόν Χρι­στι­α­νι­σμό. Ἀλλά ἐπι­τρέψ­τε μου νά εἰπῶ ὅτι οἱ σχέ­σεις τῆς Ἑλ­λά­δας καί τῆς Ρω­σί­ας στόν το­μέα τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ, τῆς παι­δεί­ας καί τῶν δι­α­κρα­τι­κῶν σχέ­σε­ων εἶ­ναι τόσο μα­κρο­χρό­νι­ες πού χά­νον­ται στά βάθη τῶν αἰ­ώ­νων, ἤδη στούς ὁμη­ρι­κούς χρό­νους, στό πλαί­σιο τοῦ Τρω­ι­κοῦ πο­λέ­μου καί τῆς Ἀρ­γο­ναυ­τι­κῆς ἐκστρα­τεί­ας.

Ὁ τρό­πος ζωῆς, οἱ βά­σεις τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ πού ἔθε­σαν ἐκεῖ­νοι οἱ πρῶ­τοι ἐπι­σκέ­πτες, ἀρ­χι­κά, καί ἄποι­κοι μέ τόν και­ρό, ὁρι­σμέ­να στοι­χεῖα ἀπό τόν ὁποῖο φέρ­νουν δι­αρ­κῶς στό φῶς οἱ ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κές ἀνα­σκα­φές, μαρ­τυ­ροῦν τήν πα­λαι­ό­τη­τα τῆς πα­ρου­σί­ας, στή γῆ τῆς ση­με­ρι­νῆς ρω­σι­κῆς δη­μο­κρα­τί­ας, τοῦ ἀνή­συ­χου καί δη­μι­ουρ­γι­κοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ στοι­χεί­ου, καί προ­οι­ω­νί­ζουν τήν στε­ρε­ό­τη­τα τῶν σχέ­σε­ων πού ἔμελ­λαν νά προ­κύ­ψουν στό μέλ­λον καί ὥς τίς ἡμέ­ρες μας. Ὅσο κι ἄν φαί­νε­ται ὑπερ­βο­λή, οἱ δε­σμοί μέ τόν τόπο προ­λεί­α­ναν μέ ἕναν ἀπε­ρί­γρα­πτο τρό­πο τήν θέρ­μη, ἡ ὁποία δι­α­τη­ρεῖ ζων­τα­νή καί ἀκμαία τήν σχέ­ση μας.

Ἐξε­τά­ζον­τας τίς ρί­ζες τῶν πα­ρα­γόν­των πού ἔδω­σαν τή δυ­να­τό­τη­τα στή Ρω­σία νά κα­τα­κτή­σει καί νά δι­α­τη­ρη­θεῖ στή θέση πού ἔφθα­σε, μέ θαυ­μα­σμό καί σε­βα­σμό πα­ρα­τη­ρεῖ­ται τό γε­γο­νός, ὅτι τό Βυ­ζάν­τιο, σέ μιά ἐπο­χή πού πλέ­ον ψυ­χορ­ρα­γοῦ­σε, ἔπαι­ξε τόσο σπου­δαῖο ρόλο στήν κα­τά­κτη­ση αὐτή, ὥστε νά θε­ω­ρη­θεῖ μία ἀπό τίς πιό ση­μαν­τι­κές, ἄν ὄχι καί ἡ ση­μαν­τι­κό­τε­ρη συμ­βο­λή τοῦ Βυ­ζαν­τι­νοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ στήν ἱστο­ρία τῆς νε­ό­τε­ρης Εὐ­ρώ­πης.

Ἀλλά εὑ­ρι­σκό­με­νος στόν χῶρο αὐ­τόν αἰ­σθά­νο­μαι τήν ἀνάγ­κη νά ἀνα­φέ­ρω τό ὄνο­μα ὁρι­σμέ­νων με­γά­λων ἀλλά τα­πει­νῶν κατά τό φρό­νη­μα ἀν­δρῶν, ὡς μνη­μό­συ­νο γιά τά ἔργα τους πού ἔθε­σαν τά θε­μέ­λια στόν τόπο αὐτό, γιά νά ἀν­θή­σει ἡ πί­στη, ἡ παι­δεία καί ὁ πο­λι­τι­σμός. Ἡ κλη­ρο­νο­μιά πού ἄφη­σαν ἀπο­τε­λεῖ πηγή ἀστεί­ρευ­της γνώ­σης στούς σπου­δα­στές τῆς Σχο­λῆς σας, μέ τό σκε­πτι­κό ὅτι δέν ἐφεί­σθη­σαν οὔτε τῆς ἴδι­ας της ζωῆς τους, γιά νά ἐπι­τε­λέ­σουν τό ἔργο τῆς πνευ­μα­τι­κῆς καλ­λι­έρ­γει­ας τῶν νέων του τό­που.

Ὁ φω­τι­στῆς τῶν Ρώ­σων, μιά ἀπό τίς ση­μαν­τι­κό­τε­ρες μορ­φές τοῦ 16ου αἰώνα, ὁ Μά­ξι­μος ὁ Γραι­κός, ὁ «Μακ­σίμ Γρι­έκ», ὅπως ἔμει­νε γνω­στός στή Ρω­σία, ἕνας ἀπό τούς δια­πρε­πέ­στε­ρους μο­να­χούς καί θε­ο­λό­γους τοῦ 16ου αἰώνα, ἀπό­στο­λος καί ἀνα­μορ­φω­τής τῆς Ρω­σι­κῆς Ἐκ­κλη­σί­ας. Φω­τει­νή μορ­φή, ὁ πρῶ­τος ὁμο­λο­γη­τής καί ὁσι­ο­μάρ­τυ­ρας τῆς Ὀρ­θο­δο­ξί­ας στή Ρω­σία. Στόν πρό­λο­γο τῶν Ἁπάν­των του, πού εἶχε ἐκ­δώ­σει ἡ Θε­ο­λο­γι­κή Ἀκα­δη­μία τοῦ Κα­ζᾶν: «Εἰς τοι­αύ­την δυ­σχε­ρῆ ἐπο­χήν ἀφί­κε­το εἰς τά καθ’ ἡμᾶς ἐξ Ἑλ­λά­δος ὁ δι­ά­ση­μος οὗτος ἀνήρ. Ἐν τῷ προ­σώ­πῳ αὐ­τοῦ ἡ ὀρ­θό­δο­ξος Ἑλ­λάς πα­ρέ­σχεν εἰς τήν ἡμε­τέ­ραν ἐκ­κλη­σί­αν τήν μᾶλ­λον ἐπί­και­ρον βο­ή­θει­αν ὑπέρ τῆς πί­στε­ως, τήν ὁποί­αν πα­ρέ­δω­κεν εἰς αὐ­τήν καί ἥτις κατά τούς χρό­νους ἐκεί­νους ἤρ­ξα­το κιν­δυ­νεύ­ου­σα… Διά τά με­γά­λα του ἔργα τόν ἀν­τή­μει­ψαν διά δει­νῶν, δι­ω­γμῶν καί μα­κρο­χρο­νί­ου ἐγ­κα­θείρ­ξε­ως…».

Τόν Ἀπρί­λιο τοῦ 1649 ἡ ρω­σι­κή κυ­βέρ­νη­ση ἵδρυ­σε στή Μονή Τσουν­τόβ, στήν καρ­διά τοῦ Κρεμ­λί­νου, τό πρῶ­το ἑλ­λη­νι­κό σχο­λεῖο, τό σχο­λεῖο τοῦ Ἀρ­σέ­νι­ου, τήν «Ἑλ­λη­νο­λα­τι­νι­κή Σχο­λή τοῦ Κρεμ­λί­νου». Ὁ Ἀρ­σέ­νι­ος, ἕλ­λη­νας λό­γι­ος της Δι­α­σπο­ρᾶς τοῦ 17ου αἰώνα, ἔδρα­σε στήν Ρω­σία κατά τόν 17^ο αἰώνα καί ἔγι­νε γνω­στός ὡς Ἀρ­σέ­νι­ος ὁ Γραι­κός, ὁ τρί­τος στόν χῶρο τῶν γραμ­μά­των καί τῆς τέ­χνης τῆς Ρω­σί­ας πού φέ­ρει τήν προ­σω­νυ­μία «Γραι­κός». Πρό­κει­ται γιά προ­σω­πι­κό­τη­τα ὄχι πολύ γνω­στή στό εὐρύ κοι­νό, πού ἐρ­γά­στη­κε στή Μό­σχα σέ ἐπο­χή ἀμ­φι­σβη­τή­σεων, πει­ρα­μα­τι­σμῶν καί ἀνα­κα­τα­τά­ξε­ων, ἡ ὁποία ὁδή­γη­σε τε­λι­κά στήν ἐπο­χή τοῦ Με­γά­λου Πέ­τρου.

Ἦταν 6 Μαρ­τί­ου τοῦ 1685, ὅταν δυό ἀδέλ­φια ἀπό τήν Κε­φα­λο­νιά, ὁ Καλ­λί­νι­κος καί ὁ Ἀρ­σέ­νι­ος, οἱ ἀδελ­φοί Λει­χού­δη, πού εἶ­χαν σπου­δά­σει σέ φη­μι­σμέ­νους δα­σκά­λους τῆς Βε­νε­τί­ας καί τῆς Πά­δο­βας, ἔφθα­σαν μετά ἀπό πε­ρι­πέ­τει­ες δύο ἐτῶν στή Μό­σχα, ἀπο­φα­σι­σμέ­νοι νά πρα­γμα­το­ποι­ή­σουν τήν ὑπό­σχε­ση πού εἶ­χαν δώ­σει στόν Πα­τρι­άρ­χη Ἱε­ρο­σο­λύ­μων Δο­σί­θεο τόν Νο­τα­ρᾶ, νά βο­η­θή­σουν στήν παι­δεία τῆς Ρω­σί­ας, ὀρ­γα­νώ­νον­τας ἀνώ­τα­τη σχο­λή γιά σπου­δές στήν ἑλ­λη­νι­κή γλώσ­σα. Πρά­γμα­τι, ἵδρυ­σαν ἐκεί­νη τήν ἴδια χρο­νιά τή Σλα­βο-Γραι­κο­λα­τι­νι­κή Ἀκα­δη­μία πού πα­ρεῖ­χε ἀνώ­τα­τη παι­δεία στή Ρω­σία, αὐ­στη­ρά προ­ση­λω­μέ­νη στήν Ὀρ­θο­δο­ξία. Εἶ­ναι ἡ Θε­ο­λο­γι­κή Σχο­λή τῆς Μό­σχας, πού βρί­σκε­ται ἀπό τόν 19ο αἰώνα ἐδῶ, στήν ἱστο­ρι­κή Λαύ­ρα τοῦ Ἁγί­ου Σερ­γί­ου, στή βάση τῆς δο­μῆς τῆς ὁποί­ας ἐξε­λί­χθη­καν κα­τό­πιν οἱ νε­ό­τε­ρες θε­ο­λο­γι­κές σχο­λές τῆς Ρω­σί­ας.

Ἡ ση­μα­σία τῆς Θε­ο­λο­γι­κῆς Σχο­λῆς τῆς Μό­σχας εἶ­ναι ἰδι­αί­τε­ρα πο­λύ­τι­μη στίς ἀρ­χές τοῦ 20^οῦ αἰ­ώ­να, ὅταν οἱ πο­λι­τι­κές με­ταρ­ρυ­θμί­σεις ἐκεί­νων τῶν χρό­νων ἐπη­ρέ­α­ζαν φυ­σι­κά καί τίς Θε­ο­λο­γι­κές Σχο­λές, καί ἀν­τι­κα­το­πτρί­ζε­ται στά λό­για τοῦ δι­ευ­θυν­τῆ της, ἐπι­στή­μο­να καί ταυ­τό­χρο­να ἀσκη­τῆ, ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Θε­ο­δώ­ρου Ποζ­ντεβ­σκίι, ὁ ὁποῖ­ος ἔλε­γε ὅτι «στόν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κό χῶρο μπο­ρεῖ καί πρέ­πει νά ὑπάρ­χει μία σπου­δαι­ό­τα­τη με­ταρ­ρύ­θμι­ση, ἡ με­τά­νοια καί ἡ προ­σευ­χή. Τά ἄλλα πρά­γμα­τα, τά ὁποῖα εἶ­ναι ἐπί­σης χρή­σι­μα, θά πη­γά­σουν ἀπό αὐ­τήν τήν χα­ρι­τω­μέ­νη με­ταρ­ρύ­θμι­ση τοῦ πνεύ­μα­τος».

Συγ­χω­ρῆ­στε μου τήν ἀνα­φο­ρά σέ πρό­σω­πα καί πράγ­μα­τα, τά ὁποῖα ἀσφα­λῶς γνω­ρί­ζε­τε. Αὐτό πού ἤθε­λα νά ἐκ­φρά­σω μέ αὐ­τήν τήν ἀνα­δρο­μή εἶ­ναι τό γε­γο­νός, ὅτι σέ και­ρούς δύ­σκο­λους, ἄν­θρω­ποι δι­κοί μας καί δι­κοί σας, Ἕλ­λη­νες ὑπό­δου­λοι καί Ρώ­σοι πού δι­ψοῦ­σαν γιά μόρ­φω­ση, πά­σχι­ζαν μέ με­γά­λες δυ­σκο­λί­ες καί ἐλ­λεί­ψεις καί θυ­σί­ες καί κιν­δύ­νους, νά ἐμ­πε­δώ­σουν τήν παι­δεία στόν τόπο αὐ­τόν. Σή­με­ρα, πού τά ἀγα­θά καί ἡ παι­δεία καί ὁ πο­λι­τι­σμός ἔχουν φθά­σει στίς ἄκρες της οἰ­κου­μέ­νης, σή­με­ρα ὑπάρ­χει ἀπε­ρί­γρα­πτη πνευ­μα­τι­κή ἔν­δεια, πού ὁδη­γεῖ τούς ἀν­θρώ­πους σέ ἐξα­θλί­ω­ση. Σεῖς πού συ­νε­χί­ζε­τε σή­με­ρα μέ δυ­να­μι­σμό τό ἔργο ἐκεί­νων πού ἀνα­φέρ­θη­καν καί τῶν πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρων πού δέν ἀνα­φέρ­θη­καν, ἔχε­τε ἕνα πε­δίο εὐρύ καί θε­ο­φι­λές.

«Οἶδα δὲ ἀκρι­βῶς», πα­ρα­τη­ρεῖ Συ­με­ών ὁ Νέος Θε­ο­λό­γος, «ὅτι ὁ Κύ­ρι­ος ἡμῶν οὐχὶ τὸν λέ­γον­τα μα­κα­ρί­ζει μό­νον, ἀλλὰ τὸν πρὸ τοῦ εἰ­πείν καὶ πρά­ξαν­τα. “Μα­κά­ρι­ος γάρ”, φη­σίν “ὁ ποι­ή­σας καὶ δι­δά­ξας· οὗ­τος μέ­γας κλη­θή­σε­ται ἐν τῇ βα­σι­λεία τῶν οὐ­ρα­νών”. Τοῦ γὰρ τοι­ού­του δι­δα­σκά­λου καὶ οἱ μα­θη­ταὶ ἀκού­ον­τες, μι­μεῖσθαι αὐ­τὸν γί­νον­ται πρό­θυ­μοι καὶ οὐ το­σοῦ­τον ἐκ τῶν ἐκεί­νου λό­γων δέ­χον­ται τὴν ὠφέ­λει­αν, ὅσον ἀπὸ τῶν κα­λῶν αὐ­τοῦ πρά­ξε­ων δι­ε­γεί­ρον­ται καὶ τὰ αὐτὰ ποι­εῖν ἀναγ­κά­ζον­ται».

Ἔχο­με ἀνάγ­κη ἀπό δα­σκά­λους καί παι­δεία. Οἱ δυ­σκο­λί­ες τῶν και­ρῶν ὁπωσ­δή­πο­τε, ὅσο κι ἄν εἶ­ναι με­γά­λες, δέν εἶ­ναι ἴδι­ες μέ ἐκεῖ­νες τῶν πρώ­των χρό­νων. Ὁ Ἱε­ρός Χρυ­σό­στο­μος ἔλε­γε ὅτι «Κα­θά­περ γὰρ ἡ γῆ ἡ ἄψυ­χος, ἡ ἀκί­νη­τος, ἐνε­δυ­να­μώ­θη τῷ θε­λή­μα­τι τοῦ Θεοῦ, καὶ το­σαύ­τα ἐξ αὐ­τῆς τὰ θαύ­μα­τα γέ­γο­νεν, οὕτω καὶ τοῦ Πνεύ­μα­τος τῷ ὕδα­τι πα­ρόν­τος, τὰ πα­ρά­δο­ξα καὶ λο­γι­σμὸν ὑπερ­βαί­νον­τα εὐ­κό­λως πάν­τα γί­νε­ται». Τό Ἅγιο Πνεῦ­μα κρα­ται­ώ­νει τήν ἀν­θρώ­πι­νη προ­σπά­θεια, ὅπου αὐτή τό ἐπι­κα­λεῖ­ται. Μήν πτο­εῖ­σθε, λοι­πόν, ἀλλά ἔχε­τε πί­στη στόν Θεό.

Σᾶς εὔχομαι ἀπό καρδίας καλή ἐπιτυχία στό ἔργο σας».

Μετά τη λήξη της διαλέξεως ο Προκαθήμενος της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος απάντησε στις ερωτήσεις των ιεροσπουδαστών.

Ακολούθησε η ανταλλαγή ενθυμίων.

Εν συνεχεία η αντιπροσωπεία επισκέφθηκε το εργοστάσιο εκκλησιαστικών ειδών «Σόφρινο», όπου έτυχε θερμής υποδοχής από τον Διευθυντή και το προσωπικό του.