II.1. Ανάλογα με τον αυτοπροσδιορισμό της ελεύθερης προσωπικότητας η εικόνα Θεού στον άνθρωπο μπορεί είτε να αμαυρώνεται είτε να φανερώνεται με μεγαλύτερη ένταση. Μάλιστα δε η φυσιολογική αξιοπρέπεια γίνεται εμφανέστερη στη ζωή της ξεχωριστής προσωπικότητας είτε απαλείφεται από αυτήν δια της αμαρτίας. Το αποτέλεσμα εξαρτάται άμεσα από τον αυτοπροσδιορισμό της προσωπικότητας.
Η ελευθερία αποτελεί μια από τις εκδηλώσεις της εικόνας του Θεού μέσα στην ανθρώπινη φύση. Σύμφωνα με τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, «άνθρωπος έγινε θεοειδής και ευτυχής με το να έχει τιμηθεί δια του (αὐτεξουσίου)» («Λόγος περί των κεκοιμημένων»). Σε αυτή τη βάση, στην ποιμαντική και πνευματική της πρακτική η Εκκλησία προσεγγίζει με προσοχή τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου καθώς και την ελευθερία του της επιλογής. Η μεθοδευμένη ή βίαιη υποταγή της ανθρώπινης θέλησης σε μια εξωτερική αυθεντία θεωρείται ως παράβαση της καθιερωμένης από το Θεό τάξεως.
Ταυτόχρονα η ελευθερία επιλογής δεν είναι μια απόλυτη και τελική αξία. Ετέθη από το Θεό στην υπηρεσία του καλού των ανθρώπων. Εφαρμόζοντας την ο άνθρωπος δεν πρέπει να προξενεί κακό ούτε στον εαυτό του αλλά ούτε και στους γύρω του. Όμως, λόγω της εξουσίας της αμαρτίας, η οποία χαρακτηρίζει την πεπτωκυία ανθρώπινη φύση, καμία ανθρώπινη προσπάθεια δεν αρκεί για την επίτευξη του πραγματικού καλού. Ο Απόστολος Παύλος επιβεβαιώνει με το προσωπικό του παράδειγμα τα χαρακτηριστικά του κάθε ανθρώπου: «οὐ γὰρ ὃ θέλω τοῦτο πράσσω, ἀλλ’ ὃ μισῶ τοῦτο ποιῶ…νυνὶ δὲ οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτὸ, ἀλλ’ ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία» (Ρωμ. 7, 15-17). Επομένως ο άνθρωπος δεν μπορεί να παρακάμψει τη βοήθεια του Θεού και τη στενή συνεργασία μαζί Του, διότι μόνο Αυτός αποτελεί την πηγή παντός καλού.
Απορρίπτοντας τον Θεό και στηριζόμενοι μόνο στον εαυτό τους οι πρώτοι άνθρωποι βρέθηκαν υπό την εξουσία των καταστροφικών δυνάμεων του κακού και του θανάτου και μεταβίβασαν την εξάρτηση αυτή στους απογόνους τους. Καταχρώμενος την ελευθερία επιλογής ο άνθρωπος στερήθηκε ταυτόχρονα και μια άλλη ελευθερία, την ελευθερία να ζει στο καλό την οποία απολάμβανε στην προπτωτική του κατάσταση. Την ελευθερία αυτή επιστρέφει στον άνθρωπο ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός: «ἐὰν οὖν ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε» (Ιων. 8, 36). Η απόκτηση της ελευθερίας είναι αδύνατη χωρίς τη μυστηριακή συνένωση του ανθρώπου με τη μεταμορφωμένη φύση του Χριστού, η οποία επιτυγχάνεται στο Μυστήριο του Βαπτίσματος (Ρωμ. 6, 3-6; Κολ. 3, 10) και εμπεδώνεται διά της ζωής στην Εκκλησία, δηλαδή στο Σώμα Χριστού (Коλ. 1, 24).
Η Αγία Γραφή αναφέρεται και στην ανάγκη να καταβάλει και ο ίδιος ο άνθρωπος προσπάθειες για να λυτρωθεί από την αμαρτία: «Τῇ ἐλευθερίᾳ οὖν, ᾗ Χριστὸς ἡμᾶς ἠλευθέρωσε, στήκετε, καὶ μὴ πάλιν ζυγῷ δουλείας ἐνέχεσθε» (Γαλ. 5, 1). Αυτό μαρτυράει εμπράκτως και ένα μεγάλο νέφος αγίων ανδρών και γυναικών, οι οποίοι με τον πνευματικό τους άθλο επιβεβαιώνουν την δυνατότητα της μεταμορφώσεως της ζωής κάθε ανθρώπου. Όμως οι καρποί των πνευματικών αγώνων του ανθρώπου θα αποκαλυφθούν πλήρως μόνο κατά την Δευτέρα Παρουσία, όταν «τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν» θα μετασχηματίσει «εἰς τὸ γενέσθαι αὐτὸ σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ» (Фλπ. 3, 21).
II.2. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός μας λέγει: «καὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς… πᾶς ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας» (Ιω. 8, 32, 34). Αυτό σημαίνει ότι πραγματικά ελεύθερος είναι αυτός που πορεύεται την οδό της δικαιοσύνης και αναζητεί την επικοινωνία με τον Θεό, την πηγή της απόλυτης αλήθειας. Αντιθέτως η κατάχρηση της ελευθερίας, η επιλογή ενός λανθασμένου ανήθικου τρόπου ζωής τελικώς καταστρέφει την ίδια την ελευθερία επιλογής, διότι υποδουλώνει τη βούληση στην αμαρτία. Μόνο ο Θεός, όντας η πηγή της ελευθερίας, μπορεί να τη στηρίζει στον άθρωπο. Όσοι δεν θέλουν να απομακρυνθούν από την αμαρτία προσφέρουν την ελευθερία τους στον διάβολο, τον αντίπαλο του Θεού, πατέρα του κακού και της ανελευθερίας. Αναγνωρίζοντας την αξία της ελευθερίας της επιλογής η Εκκλησία υποστηρίζει ότι αυτή αναπόφευκτα εξαφανίζεται με την επιλογή του κακού. Το κακό και η ελευθερία είναι ασυμβίβαστοι.
Στην ανθρώπινη ιστορία η επιλογή του κακού από τους ανθρώπους και τις κοινωνίες οδηγούσε στην απώλεια της ελευθερίας και σε τεράστια ανθρώπινα θύματα. Και σήμερα η ανθρωπότητα μπορεί να σταθεί στον ίδιο δρόμο εάν αυτά τα αναμφίβολα φαινόμενα διαφθοράς όπως η έκτρωση, η αυτοκτονία, η ακολασία, οι διαστρεβλώσεις, η διάλυση της οικογένειας, η λατρεία της σκληρότητας και της βίας θα παύσουν να αξιολογούνται ηθικώς και θα δικαιολογούνται με βάση την διαστρεβλωμένη αντίληψη της ανθρώπινης ελευθερίας.
Η αδυναμία του θεσμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνίσταται στο ότι αυτός, υπερασπίζοντας την ελευθερία του αυτεξούσιου λαμβάνει όλο και λιγότερο υπόψη την ηθική διάσταση της ζωής και την ελευθερία από την αμαρτία. Η κοινωνική δομή πρέπει να προσανατολίζεται στις δυο ελευθερίες, εναρμονίζοντας την εφαρμογή τους στον τομέα του δημόσιου βίου. Δεν επιτρέπεται να υπερασπιζόμαστε μια ελευθερία και να λησμονούμε την άλλη. Η ελεύθερη εμμονή στο καλό και στην αλήθεια είναι αδύνατη χωρίς την ελευθερία επιλογής. Εξ ίσου και η ελεύθερη επιλογή στερείται την αξία και το νόημα της εάν στρέφεται προς το κακό.