Στις 6 Μαρτίου 2014 ολοκληρώθηκε η πρώτη ημέρα εργασιών της Συνάξεως των Προκαθημένων και αντιπροσώπων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών, γενομένων στον Πάνσεπτο Ιερό Πατριαρχικό Ναό Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι.

Ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, αφού τέλεσε τη δοξολογία επί τῃ ενάρξει των εργασιών, παρουσίασε εισηγητική ομιλία, όπου αναφέρθηκε σε βασικά θέματα της συζητήσεως, οι οποίες είναι: οι διώξεις των χριστιανών σε διάφορες περιοχές της υφηλίου και ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή, η περιθωριοποίηση της Εκκλησίας στις άλλοτε χριστιανικές χώρες, οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποιήσεως και τεχνολογικής προόδου, η οικονομική κρίση, η εδραίωση της ενότητας της Ορθοδοξίας καθώς και η προπαρασκευή και η σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου.

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος χαρακτήρισε ως «ξένας πρός τήν Ὀρθόδοξον ἐκκλησιολογίαν ἀντιλήψεις περί ἀσκήσεως παγκοσμίου ἐξουσίας ὑφ᾿ οἱασδήτινος κατά τόπον Ἐκκλησίας ἤ Προκαθημένου αὐτῆς». Επίσης υπογράμμισε ότι όλοι οι Προκαθήμενοι επωμίζονται «ὑπό τῆς χάριτος καί τοῦ ἐλέους τοῦ Κυρίου τήν εὐθύνην τῆς ἡγεσίας τῶν κατά τόπους αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν».

Ακολούθησαν οι ομιλίες των Προκαθημένων των κατά τόπους Εκκλησιών, οι οποίες προκάλεσαν ζωηρή συζήτηση.

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος στην ομιλία του ειδικότερα παρουσίασε στους παρόντες την θέση της Ρωσικής Εκκλησίας επί του θέματος της προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, όπως διατύπωσε αυτή η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας το Φεβρουάριο 2013 στη Μόσχα. Η κοινή πεποίθηση των Ιεραρχών της Ρωσικής Εκκλησίας είναι ότι όλες οι αποφάσεις στην Πανορθόδοξη Σύνοδο θα λαμβάνονται «δι’ὁμοφώνου γνώμης πασῶν τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶν καὶ ὄχι διά πλειοψηφίας», ότι «ὁ Κανονισμός καὶ ἡ Ἡμερήσια Διάταξις τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου, οἱ αρχές τῆς συνθέσεώς της, ἡ τάξις τῶν θείων ἀκολουθιῶν και συνεδριάσεων, τα προσχέδια τῶν κυριωτέρων συνοδικῶν κειμένων πρέπει να προσυμφωνηθοῦν ὑπό πασῶν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν». «Ἱεράρχες τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας θεωροῦν ὅτι ἡ προπαρασκευή τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου πρέπει να προβλέπει τὴν εὐρεία συζήτησιν τῶν ὑπὸ προετοιμασία ἀποφάσεων και να διακρίνεται διά τὴν ἱδιαιτέρα φροντίδα τῆς διαφυλάξεως τῆς καθαρότητος τῆς Ὀρθοδόξου διδασκαλίας. Τα μέλη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἰεραρχίας κρίνουν ἀπαραίτητον το Προεδρείο τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου να ἀπαρτίζεται ἐκ τῶν Προκαθημένων πασῶν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ ἡ Ἱεραρχία τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶν να ἐκπροσωπεῖται κατά το δυνατόν πληρέστερα», αναφέρουν συγκεκριμένα οι αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Ρωσικής Εκκλησίας.

Διευκρινίζοντας την ουσία της θέσεως ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος υπενθύμισε ότι «ὁ δι΄ὀμοφωνίας τρόπος λήψεως ἀποφάσεων ἕως προσφάτως ἐφαρμόζετο ἐπιτυχώς εἰς την πορείαν προπαρασκευῆς τῆς Συνόδου, ἀρξαμένη ὑπὸ τῆς ἑν Ρόδῳ Διασκέψεως τοῦ ἔτους 1961, ὅτε τῇ πρωτοβουλίᾳ τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ὡς βάσις διά την λήψιν ἀποφάσεων ἐτέθῃ ἡ ἑν λόγῳ ἀρχή». Επί της ιδίας βάσεως συμφωνήθηκαν «ὁ κατάλογος τῶν θεμάτων τῆς ἡμερησίας δατάξεως τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου, ὁ Κανονισμός λειτουργίας τῶν Πανορθοδόξων Προσυνοδικῶν Δισκέψεων καὶ τὰ σχέδια τῶν ἀποφάσεων ἐπί ὀκτώ ἀπὸ συνολικά δέκα θεμάτων τῆς Συνόδου. Ἡ ἀρχή τῆς ὁμοφωνίας ἐδικαιώθῃ ἀπολύτως καὶ θα ἦτο ἀντιπαραγωγική καὶ ἄκρως ἐπικίνδυνη ἡ ἄρσις της κατά την προπαρασκευή τῆς Συνόδου», πιστεύει ο Προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας. Αφού τόνισε ότι η αρχή της ομοφωνάις ετέθη επίσης και σε βάση της λειτουργίας των εν Διασπορᾳ Επισκοπικών Συνελεύσεων, ο Αγιώτατος κ. Κύριλλος ανέφερε: «Αὕτη εἶναι ἡ ἀρχή διά τῆς ὁποίας, ὑπό τῶν σημερινῶν ἰστορικῶν συνθηκῶν, διαφυλάσσεται ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας».

«Ἡ συζήτησις εἰς το πλαίσιον τῆς Συνόδου μη πεσυμφωνημένων θεμάτων, σημαίνει να μεταβάλωμεν την Σύνοδο εἰς τόπον διαιρέσεων, να θέσωμεν εἰς κίνδυνον τὴν ἐκκλησιαστικήν ἑνότητα, να δυσχεραίνομεν τὴν ἀποδοχή τῶν συνοδικῶν ἀποφάσεων ὑπό τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶν μας. Ἡ δε ἀποστολή μας εἶναι να διατρανώσωμεν τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας ἐπί τῶν θεμάτων ἀπασχολούντων τον Ὀρθόδοξον κόσμον. Πρέπει να ἀκουσθῆ ἡ φωνή τῆς ἑκάστης Ἐκκλησίας ἀνεξαρτήτως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν πιστῶν καὶ τοῦ χρόνου τῆς ἱδρύσεώς της. Ἡ Πανορθόδοξος Σύνοδος πρέπει να γίνει τόπος, ὅπου τὸ Ἅγιον Πνεύμα θα ἔχει τὴν παρουσίαν τοῦ ἐν ὁμοφροσύνῃ τῶν Ἐκκλησιών καὶ ὅπου θα άποκλείεται ἡ τυραννική ὑποταγή τῆς μειοψηφίας εἰς την βούλησιν τῆς πλειοψηφίας», − συνέχισε ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος.

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος δεν αποδέχεται τη γνώμη ότι η αρχή της ομοφωνίας δήθεν επιβραδύνη την λήψη αποφάσεων και την προπαρασκευή της Συνόδου: «Κατ‘ ἐμὲ  ἀλλοῦ ὁφείλεται ἡ επιβράδυνσις. Δυστυχῶς δεν διαθέτομεν ἔναν ἀποτελεσματικόν μηχανισμόν προπαρασκευῆς. Δεν λειτουργεῖ καθώς πρέπει ἡ προ πολλῶν ἐτῶν συγκροτηθεῖσα Γραμματεία ἐπί τῆς προπαρασκευῆς τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου, εἰς τὴν ὀποίαν ἐπροβλέπετο ἠ συμμετοχή ἐκπροσώπων τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Δεν ἀντιμετωπίσθῃ καταλλήλως και ἠ κατ΄ἐπανάλήψιν γενομένη πρότασις τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας να μετάσχει εἰς τὴν Γραμματείαν ἐκπρόσωπός της».

Η Σύνοδος θέλει μια ενεργό προετοιμασία, η οποία είναι αδύνατη χωρίς να προσελκύσουμε δημιουργικές δυνάμεις, πιστεύει ο κ. Κύριλλος. Επίσης κάλεσε να συγκροτηθεί ένα αποτελεσματικό όργανο εκ των εκπροσώπων των κατά τόπους Εκκλησιών, το οποίο θα μπορούσε να συνέρχεται τακτικά, να ανταλλάσσει απόψεις και υλικό, ακόμα και διαμέσου των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας, τα οποία διευκολύνουν τα παραπάνω.

«Ἐάν πράγματι θέλομεν να συγκαλέσωμεν τὴν Πανορθόδοξον Σύνοδον, πρέπει να μάθωμεν να ἐργασθῶμεν οὕτως», τόνισε ο Προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας και υπενθύμισε ότι πρόκειται ακόμα για πολλή δουλειά ως προς την θεματολογία της Συνόδου και τον Κανονισμό. Άλλωστε όπως ανέφερε στην εισήγησή του ο Παναγιώτατος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος και αυτά τα οχτώ θέματα, τα οποία έχουν ήδη επεξεργασθεί και πεσυμφωνηθεί, θέλουν ορισμένη επεξεργασία λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών.

«Ὅλα τα θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως πρέπει να τύχουν καλῆς προετοιμασίας ἀπὸ κοινοῦ καὶ να ἀναζητηθεῖ ἐπ’αὐτῶν ἡ ὁμοφωνία. Ἐάν δεν πρόκειται να συμφωνήσωμεν ἐπί τινῶν ζητημάτων ἀμέσως, να μην φοβώμεθα καὶ να τα παραπέμψωμεν εἰς τις μέλλουσες να συνέλθουν Συνόδους. Ἐάν καταφέρωμεν ἐπαξίως να προετοιμάσωμεν τὴν Σύνοδο αὐτήν, πιστεύω δεν θα εἶναι ἡ τελευταία», είπε ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος.

Ακόμα ο Προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας επικεντρώθηκε στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, τις οποίες δεν μπορεί να παρακάμψει η Σύνοδος: «Εἶναι ἡ μαζική ἐκδίωξις τῶν χριστιανῶν ἀπό τις περιοχές τῆς Μέσης Ἀνατολῆς καὶ τῆς Βορείου Ἀφρικῆς, ἡ ὁποία ἡ ἐκδίωξις ἀπειλεῖ με ἐξαφάνιση τῆς χριστιανικῆς παρουσίας εἰς τον ἀνέκαθεν χώρον τῆς ἀρχικῆς ἐξαπλώσεως τοῦ χριστιανισμοῦ. Εἶναι καὶ ἡ ἁπὸ πνευματικῆς ἀπόψεως ὀλέθρια λατρεία τοῦ καταναλωτισμοῦ, ἀποτελοῦσα τὴν βάση τῆς οἰκονομικῆς κρίσεως, ἡ ὁποία ἔπληξε πολλές χώρες τοῦ ἄλλοτε χριστιανικοῦ, τώρα δυστυχῶς τοῦ ψευδοχριστιανικοῦ πλέον κόσμου. Εἶναι καὶ οἱ προσπάθειες καλλιέργιας τῆς καταλυτικῆς διά τις ἠθικές καὶ οἰκογενειακές ἀρχές οὕτως λεγομένης φιλοσοφίας τοῦ φύλου, οἱ ὁποίες οἱ προσπάθειες ἔθιξαν τις δυτικές χώρες καὶ τώρα ἔρχονται εἰς την Ὀρθόδοξον Ἀνατολή. Εἶναι καὶ τα προβλήματα τῆς βιοηθικῆς ὅπως ἡ κλωνοποίησις, ἡ παρένθετη μητρότης καὶ ὅλα ὅσα διεκδικοῦν τὴν ἐπέμβασιν εἰς την ἴδιαν την θεόπλαστην ἀνθρώπινη φύση».

Ο Αγιώτατος κ. Κύριλλος είναι βέβαιος ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να δώσει μα σαφή και πεσυμφωνημένη απάντηση σε όλα αυτά τα καίρια ζητήματα, μια απάντηση θεμελιωμένη στην Παράδοσή της. «Και μάλιστα ἡ  ἀπάντησις πρέπει να δοθεῖ όχι μόνον θεολογική, ἀλλά καὶ ποιμαντική, συνέχισε ο Προκαθήμενος της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσσίας και πρόσθεσε: ἡ Ἐκκλησία μας σήμερον ἔρχεται ἀντιμέτωπη μετά τῶν αιτημάτων βαπτισμοῦ παιδιῶν γεγεννημένων ἐκ τῶν παρένθετων μητέρων. Δεν ἦταν δυνατόν να περιμένωμεν μια ἐπί τοῦ θέματους τούτου πανορθόδοξη ἀπόφασιν, διότι εἶναι λίαν ἔντονη ἡ σχετική συζήτησις εἰς την Ρωσσίαν. Ἐσυγκροτήθῃ ἐιδική Ἐπιτροπή, ἡ οποία ἐκπόνησε ποιμαντικές συστάσεις ὡς προς το ἐνδεχόμενο βαπτισμοῦ τῶν παιδιῶν  γεγεννημένων ἐκ τῶν παρένθετων μητέρων».

Ένα άλλο θέμα, το οποίο έθιξε στην αγόρευσή του ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος είναι ο Κανονισμός της μελλούσης να συνέλθει Αγίας και Μεγάλης Συνόδου. Υπενθύμισε ότι το σχέδιο του Κανονισμού δεν ετέθη ακόμα προς δημόσια συζήτηση. «Ἄλλωστε το θέμα τοῦ Κανονισμοῦ τῆς Συνόδου δεν εἶναι καθόλου τυπικό. Ἡ Σύνοδος πρέπει να ἐκφράζει σαφώς την Ὀρθόδοξον μας ἐκκλησιολογίαν, ἀκριβὼς ὅπως την ἐκφράζει ἡ Θεία Λειτουργία και ἡ συλλειτουργία».

Επιπλέον η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας τονίζει την ανάγκη το Προεδρείο της Πανορθοδόξου Συνόδου να απαρτίζεται από τους Προκαθημένους των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών με επικεφαλής τον πρώτον εξ αυτών Παναγιώτατο Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, σημείωσε ο Πατριάρχης Κύριλλος. «Το Προεδρείο ἀπαρτιζόμενο ἐκ τῶν Προκαθημένων πασῶν τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀνεξαρτήτως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν πιστῶν καὶ τῆς ἀρχαιότητός των, θα προβάλει ὁρατῶς την ἐκκλησιολογία μας, συμφώνως προς την ὀποία ἡ κάθε τοπική Ἐκκλησία ἐυρισκόμενη εἰς κοινωνία μετά τῶν λοιπῶν Ἐκκλησιῶν, ἔχει ἴσα μεθ’αὐτῶν δικαιώματα», θεωρεί ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος.

Ο Προκαθήμενος της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσσίας εξέφρασε την λύπη του για το γεγονός ότι δεν συμμετέχουν στη Σύναξη όλοι οι Προκαθήμενοι των Εκκλησιών. «Εἶναι ἀνάγκη να ἐξασφαλίσωμεν τὴν συμβολή πασῶν τῶν κατά τόπους Όρθοδόξων Ἐκκλησιῶν εἰς τὴν προπαρασκευή τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου καὶ τότε ἡ Σύνοδός μας θα ἐκφράζει την προφητική φωνή τῆς Ἐκκλησίας ἀπευθυνόμενη τόσον πρὸς τους οἰκείους ὄσον και πρὸς τους ἔξωθεν. Οἰ οἰκείοι θα πρέπει να αἰσθανθοῦν την ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ ἔξωθεν θά πρέπει να δοῦν την ζωτική δύναμη τῆς Συνόδου και τον δυναμισμό τῆς Ὀρθοδοξίας, τον ὁποίον της προσδίδει ὁ Ἵδιος ὁ Θεός. Θα πρέπει να παράσχουμε κάθε διευκόλυνση εἰς το Ἁγιον Πνεύμα, προκειμένου να μην του ἐμποδίσωμεν να ἐνεργήσει ἐν μέσῷ ἡμῶν καὶ δι’ἡμῶν».

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος εισηγήθηκε την συγκρότηση ανανεωμένης Γραμματείας εκ των εκπροσώπων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών, η οποία θα επεξεργασθεί τα σχέδια των κειμένων και θα επιληφθεί όλων των διαδικαστικών θεμάτων προκειμένου να παραπέμψει τα αποτελέσματα του έργου της στην κρίση της Διορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής. «Ἐξασφαλισθείσης τῆς ὁμοφωνίας ὑπό αὐτῆς τῆς Ἐπιτροπῆς, τὰ κείμενα θα παραπεμφθοῦν εἰς την Πανορθόδοξον Προσυνοδική Διάσκεψη, ἡ ὁποία κατόπιν ἐγκρίσεώς των θα μπορέσει να εἰσηγηθεῖ τὴν ἡμερομηνία συγκλήσεως τῆς Συνόδου», έκλεισε ο Πατριάρχης Κύριλλος.

Ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Γεωργίας στην αγόρευσή του τόνισε ιδιαίτερα ότι οι Οικουμενικές Σύνοδοι συγκαλούντο προκειμένου να πολεμήσουν τις αιρέσεις και να υπερασπίσουν την αληθινή διδασκαλία, ο σκοπός δε της αναμενόμενης Πανορθοδόξου Συνόδου είναι άλλος και συνίσταται στην μαρτυρία ενότητος και ομοφωνίας των Ορθοδόξων λαών προς τον έξωθεν κόσμο. «Γι΄αυτό κρίνουμε αναγκαίο να συγκληθεί αυτή η Σύνοδος μόνο όταν όλα τα θέματα της ημερήσιας διατάξεως εξετασθούν και διευθετηθούν καθ΄ομοφωνία και επί τῃ βάσει συμφερόντων όλων  των Εκκλησιών», ανέφερε περαίνων ο Αγιώτατος και Μακαριώτατος Καθολικός Πατριάρχης πάσης Γεωργίας Ηλίας Β΄.

Από την πλευρά του ο Μακαριώτατος Πατριάρχης Ρουμανίας Δανιήλ υπογράμμισε ότι η Σύναξη των Προκαθημένων «δεν είναι η Πανορθόδοξη Σύνοδος, αλλά η Πανορθόδοξη απεικόνιση των αυτοκεφάλων Ιερών Συνόδων, των οποίων Πρόεδροι τυγχάνουν οι Προκαθήμενοι, μετέχοντες στη Σύναξη».

Κατόπιν κοινής συμφωνίας ορίσθηκε η Συντακτική Επιτροπή, η οποία θα αναλάβει την κατάρτιση των τελικών κειμένων της Συνάξεως. Μέλος της Επιτροπής, της οποίας προεδρεύει ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστάσιος, είναι και ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας, Πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, όπως και Ιεράρχες λοιπών κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών.